26 Mart 2015 Perşembe

BUDALA, Dostoyevski

Budala
BUDALA
Dostoyevsi
Dostoyevski bu eserinde, sara hastası bir genç adamın merkezine yerleştirdiği bir dünyada dürüst ve açık bir insan olarak yaşamanın zorluklarına değinmekte ve toplumun ne kadar da iki yüzlü bir sistem üzerine dayanarak ayakta durduğunu gözler önüne sermektedir. Böyle bir dünyada dürüst olmak "budala" olmaktır.

Roman bir Dostoyevski klasiği olarak son derece akıcı ve derindir. Gerilmeler ve boşalmalarla yüklü psikolojik ögelerin ağırlıklı olduğu bir eserdir. Dostoyevski burada ideal erkek tipini çizmek istemiştir.

19. yüzyıl ortalarında geçen romanın kahramanı Prens Lev Nikolayeviç Mişkin, saralıdır. Tedavi gördüğü İsviçre'den döndüğünde elindeki giysi çıkınından başka hiçbir şeyi yoktur. Petersburg'da kendisiyle uzaktan akraba olan Lizaveta Prokovyevna'yı ve General olan eşini görmek üzere Yepançinlere gider. Burada generalin üç kızı, Aglaya, Adelaida ve Aleksandra ile de tanışır. Prens, ilginç kişiliği ile aileyi ve Petersburg'da tanıştığı diğer insanları etkiler.

Dostoyevski bu kitabında, özellikle üçüncü bölümden sonra hissedilmeye başlanan, toplum hakkındaki düşüncelerine ve eleştirilerine de yer verir. Rusların aslında bir vatan anlayışının bulunmadığını, bu yüzden her şeye sonuna kadar inanabildiğini ileri sürer. Bu da akıllara Rusların inançsızlığa bile sonuna kadar inanabilecek garip insanlar olduğu kanısını getirir. Kitap her ne kadar aşk romanı olarak anılsa da aynı zamanda Rus toplumu hakkında yerinde eleştiriler içerir.

Budala'da aynı zamanda hemen hissedilir bir hiyararşik düzen anlatılmıştır. Rusya'yı üç gruba ayıran yazar bunları kaymak tabakası, bu tabakaya yükselmeye çalışan ve kaymak tabakadan birçok tanıdığı olan orta tabaka ve bu iki tabakanında hor görüp beğenmediği bir tabaka olan en alt tabaka olarak adlandırır. Romandan örnek vermek gerekirse, Yepançinler'in bir nevi bakıcılığını üstlenmiş olan Moskovalı Belonskayalar en üst tabakayı, Yepançinler orta tabakayı ve İppolit, Lebedev gibileri de en alt tabakayı oluşturur.

İsa ahlakının parodisi olarak da görülebilecek bir ahlak anlayışına sahip peygamberimsi bir kahraman olan Prens Mişkin'in yaşamı kendi iç dünyasını seyre dalmakla geçmektedir. İnsanlarla her türlü alışverişten arınmıştır. Budalalık derecesinde iyi olan Prens Mişkin, tam bir saflık ve masumiyet içerisinde olup aynı zamanda Dostoyevski'nin ifadesiyle hastalık derecesinde dünya nimetlerinden ve hırslarından kopmuş bir budalalık içerisinde yaşamaktadır. Sevmekten başka bir şey gelmez elinden. Müthiş bir zekâ sahibidir. Çevresindekiler, onu her zaman yadırgarlar, ama onsuz da edemezler. Kendisi de saralı olan Dostoyevski, romanının kahramanına kendi kişiliğinden pek çok şey koymuştur. Prens Mişkin'in anıları, aslında Dostoyevski'nin anılarıdır. Prens Mişkin'in romanının bir yerinde anlattığı, siyasal görüşlerinden dolayı kurşuna dizilme cezası alan bir adamın öyküsü, aslında Dostoyevski'nin başından geçmiş bir olaydır.

Budala, Dostoyevski'nin dört büyük romanından biridir. Dostoyevski'nin en unutulmaz kadın kahramanı olarak kabul edilen Nastasya Filopovna, ünlü Rus romancının, Prens Mişkin'in kişiliğinde vermek istediği güçlü aşkın yöneldiği kişilerden biridir. Nastasya Filippovna güzelliğin, baştan çıkarıcılığın, olgun kadınlığın, hafifmeşrepliğin simgesidir. Filippovna bütün bu yönlerinin bilincinde olan ve zaman zaman hırçınlıkla kendini dışa vuran gizli bir utancı taşıyan bir karakter olarak Dostoyevski'nin diğer kadın karakterlerinden ayrılır. Romanın bir diğer ilginç kadın kahramanı Aglaya İvanovna da gençliğin, duyarlılığın ve zekânın sembolüdür.

(Vikipedia'dan alınmıştır)
http://tr.wikipedia.org/wiki/Budala



13 Mart 2015 Cuma

Erdemsiz Liyakat sahipleri üzerine

Nicelikli meşhurlarımız, patronlarımız, yöneticlerimiz var; nitelikli fakirlerimiz, sanatçılarımız, zanaatkarlarımız, sürünenlerimiz var...

Niçe (Friedrich Nietzsche) Böyle Buyurdu Zerdüşt adlı eserinde nitelikli ve nicelikli insanlara sık sık dem vurarak, üst-insan olma yolunu derin bir felsefe içerisinde açıklıyor. Her türlü yoruma açık...

Niçe'nin bu bahsettiğim kitabını hala okumaya (anlamaya) çalışıyorum. İki sene oldu, ve dönem dönem kitaptan 20-30 sayfa okurum. Tam anlayarak, sindirerek okumak istiyorum bu eseri. Bendeki kitapbın tercümesi ile ilk defa Türkiye'ye tercüme edilen kitap arasında özellikle bir kelime üstünde çok gelip gittim: Değim ve Erdem. Değim, bendeki kitapta geçiyor, ilk tercüme edilen kitapta ise Erdem olarak geçiyor. Değim'in TDK sözlük açıklaması şöyle: Liyakat...

Liyakat:
  1. isim Bir kimsenin, kendisine iş verilmeye uygunluk, yaraşırlık durumu, değim
    "Liyakat ve namusa dayanan zenginliğe düşman değilim." - M. Kaplan
  2. Kifayet
    "Her birimiz kendi liyakatimize göre, üzerimize bir vazife almalıyız." - Y. K. Karaosmanoğlu
Erdem:
  1. isim Ahlakın övdüğü iyi olma, alçak gönüllülük, yiğitlik, doğruluk vb. niteliklerin genel adı, fazilet
    "Spor, alçak gönüllülük gibi bir erdem aşılar sporcuya." - N. Cumalı
  2. felsefe İnsanın ruhsal olgunluğu
Niçe'nin orijinal kitabında ise Tugend olarak geçer bu bahsettiğim kelimeler. Genel olarak Almanca-Türkçe sözlüklerde Tugend: Erdem ve Fazilet karşılığı ile yer almaktadır. Burada konu Niçe'nin kitabı değil, bu kitabın tercümesinde ortaya çıkan iki farkılı kelimenin (Erdem ve Liyakat) bana düşündürdükleri...

Şimdi, bana göre -ki Erdem ve Liyakat kelimelerini baz alırsak, ülkemizde Nitelikli kişi, bir baltaya sap olamamış Erdemliler sınıfına giriyor (istisnaları göz önüne bulundurmuyorum); Niteliksiz kişi, Erdem sahibi olamamış, bir şekilde(!) Liyakat sahibi olmuşlar sınıfına giriyor.

Cumhuriyetin kurulduğu günlerde nitelikli ve erdem sahibi kişilerin verdiği liyakatlar, erdemli inanların üzerinde oldukça nitelikli duruyordu. Dolu doluydular bu kişiler. Aldıkları vazifeleri erdemleri gereği en iyi şekilde yapmaktaydılar. 1950'lere kadar baktığımızda bunun böyle sürüp gittiğini görebiliriz.

Sonraları halkın niteliksizleştirilmesiyle kabul edilebilir hale gelen belagat sahiplerinin liyakat sahibi olmasıyla, ülkenin içi tamamen boşaltılma yoluna gidildi. Boşaltılıyor hâlâ...

Çünkü, erdemsiz liyakat sahipleri, işin aslını gerçekte yapabilecek kabliyette değiller. Erdemsizliklerinden olsa gerek -belki arada saf dilli nitelikli kişiler de vardır, işi, kendilerine öğüt edildikleri şekliyle yapmakta ve sadece işin altına imzalarını atmaktadırlar. Ülkenin olduğu kadar, içinde yaşayan insanların da içi boşaltıldığından, tüm bu gidişatta bir anormallik görememeleri oldukça normaldir.

Tersten gidelim, ve medyayı ele alalım: Günümüzde Ayarlı Basın adıyla ayan beyan erdemsiz liyakat sahibi muhabirleri, yazarları vb. görmek artık bizim için hiç şaşırtı değil. Yanılıyor muyum? Erdem sahibi olan nitelikli vatandaşlar tüm bu Ayarlı Medayı gayet güzel tanıyor ve yorumluyor. Peki ya, eğitim ve dinin etkisiyle, niteliksiz vatandaşlar tüm bu Ayarlı'ları nasıl tanımlıyor acaba? Cevap, 2002'den 2015'e kadar hala başımızda duran AKP'de yatıyor...

Popstarlarını(!), sinema sanatçılarını(!), görsel medyada boy gösterenleri vs. de işin içine katabiliriz. Gerçekte bir baltaya sap olamamış ama baltanın sapını teşkil eden odunluğun etrafında tavaf edenlere kurmaca liyakatlar verilmesiyle, ben oldum anne, sevinç nidalarını duyar oldu bu ülke. Çok güzel giyinen, çok para harcayan, gecede iki asgari ücreti iç edenleri magazin programlarında gören halk, onların erdemlerine(!) ve liyakatlarına(!) gıpta ile baktılar. Onlar da onlar gibi olmak istediler. Öykündüler hep onlara... Ve bir gün...

Bir gün, işte bu gıpta ile bakan, niteliksiz, belki henüz erdemlerini kaybetmemiş kişilere liyakatlar verilmeye başlandı, yönetimlerce. Şimdiye kadar hiç bir liyakat sahibi olamamış, embesillikten bir tık üstte bu kişiler, magazinlerde boy ölçüşenleri kendilerine gıpta ettirmişlerdir. Düne kadar bir hiç gibi yaşayan bu insanları görenler, bizim neyimiz eksik, diye düşünerek, kendilerine verilecek her türlü liyakatı sahiplenmek için can atmışlardır. Bu yolda ne gerekirse de yapmışlardır:

Oy mu, al sana oy!..
Kapanmam mı gerekiyor, al işte kapandım!.. 
Namaz mı, Elhamdülillah, beş vakit kılarım!..
İftira mı, yazarım, al sana en alasından köşe yazısı!..
...

Meseleyi, örneklerle uzatırım da uzatırım aslında. Zaten "leb" demeden "leblebiyi" anlayabilen nitelikli insanlar, beni şimdiden gayet iyi anladılar.

Şimdi, elimizde kullamamız gereken, çok ciddi bir silah var, tüm olanlara karşı çıkabilmek adına. Ancak, bu silah maalesef niteliksiz kişilerin elinde ve bizim ona şimdilik yaklaşmamız zor gibi görünüyor. Bu silah, eğitim sistemidir... Öyle sadece çocuklar için değil, yaşını başını almışları da kapsayan bir eğitimden söz ediyorum. İçi -ki ruhuyla birlikte- boşalan insanları nitelikli hale getirmemiz gerekiyor. Liyakat sahibi olmanın yanlış bir şey değil, Niteliksiz ve/veya erdemsiz kişilerin çıkarları uğruna niteliksiz kişilere liyakatlar dağıtmalarının yanlış olduğunu öğretmeliyiz.  Kişinin kendini bilmesini, neyi bilmediğini bilmesi gerektiğini öğretmeliyiz.

Elde edilen gelirlerin, varlıkların tek başına doğru bir şey olamayacağını, komşusunun aç yatarken kendisinin tok yatmasının yanlış olacağını öğretmeliyiz. Aç yatan komşunun, kendisinin bir gün, ah, diye düşüp bayıldığında, aman, deyip yardımına koşacağını, dolayısıyle tok yattığı günlerinin ızdırabını çekebileceğini söylemeliyiz. Asıl olanın, hep birlikte insanca yaşamamz gerektiğini, üstüne basa basa öğretmeliyiz...

Ben yazarken yoruldum, tüm bu naçizane önerilerimi uygularken ne hal alacağımızı da tahmin edemiyorum.

Hepimize kolay gelsin öyleyse...

7 Mart 2015 Cumartesi

Sırıklara yakışır başın...

Bakın ben size tarihten, bilimden değil, gönlümden, hislerimden bahsediyorum... Gönlümden geçenleri, hissettiklerimi anlatıyorum. Tarih değişir, değiştirirler; gönlümden geçenler değişmez benim. Sen, ben değişiriz, değiştirirler bizi; üstümüz değişir, başımız, yolumuz, yediğimiz, içtiğimiz, sevdiklerimiz, gezdiğimiz yerler, cebimizdeki para, varlıklarımız... Değiştiremez ama gönlümüzden geçen en kutsal doğruyu, var oluşumuzdaki gerçekliği, tüm bu değişiklikler... Değiştirmemeli!.. Acı çekerken, anne, dediğimizdeki muhtaçlık, çocuk tarafımız; baba, dediklerinde aklımıza gelen otoriteye saygıyla karışık korku dolu titreyişimiz; evlat sesini işittiğimizde, olmaz, derken bile, nasıl ederim de yaparım, diye düşünüşümüz, değişmez...


Sen, siyahlar, kuru ağaç kabuğu dokusu rengindeki kişi; ben, beyazlar, buğdaya çalan, kimi zaman kardelenin başı kadar açık renklere bürünen kişi... Biz, esasen biz doğa'nın, doğuranlarımızla doğurtanlarımızın bile bilmediği renklerle donatılmış kişiler değil miyiz? Biz, tepemizdeki güneşi, ayı ve yıldızları, hem gören, hem de hissedebilenler değil miyiz? Biz, üstüne bastığımız, öldüğümüzde gömdükleri topraklarda yetiştirdiklerimizle doyanlar değil miyiz? Bir tohum, güneş ve bir avuç su ile ömür sürdürebilenlerden değil miydik? Değil miydik -ki biz hep birlikte- sabana yüklenip çeken, hasatı kaldırmak için ekinleri biçen? Değil miydik biz, ateşin etrafında dans eden, ağaçlara vurup ses eden, dumanı ötelere gönderip, hadi siz de gelin, diyen?..

Aynı renkteki, hep aynı yerdeki kalplerinden vurulup öldürülen; kötüye tamah eden, ötekilerden aşırıp tüketen, aşırırken öldürebilen; kimi zaman aşını değil, başını isteyen, o güzel, kesik başını sırıklara diken, kıskanç, fenaların fenası da biz değil miydik, ey insanoğlu?

İnsan; Adem'den olan, Havva'dan doğan, bir hayvan!.. Yaradanı keşfetmişsin, ne güzel. Kitap indirmiş, demişsin, ne güzel. Oku, demiş, okumamışsın; sev, demiş, sevmemişsin; ver, demiş, vermemişsin; gör, demiş, görememişsin; gel, demiş, gelmemişsin... Sen tok yatmış, el aç, kime ne?! Kızdık, sövdük, kınadık, sana ne?! Yaradan bilir, o hep iyisini bilir, dedik, eh! emin miyiz ki bize ne?! Akıl vermemiş mi yaradan bize? Ne işe yarar demedin mi hiç? Dedin elbet. Öğrendin aklın işleyişini. Meylettin ama kötülüğe; yaşamı yüklenirken biz, kan ter içerisinde, sen yan gelip yatmayı bildin, sırıklara o güzel başları dizdin. Fenaların fenası, insanın en hayvan olanı sendin. Ne istedin, aklını yaşamı sürdürebilmekten başka kullanmak istemeyenlerden? Ne istedin, seni tanrı misafiri edenlerden? Hak, o sabanı senin başına çalanın başını ezmek miydi, gücünle -ki aklını kötülükle çalıştırıp tüfeği icat ederek, sabrı taştığında Ademoğlunun? Başını ezmeliydiler, hıncıyla Ademoğlu...  Ezilecek! Kesilecek belki milyon baş bu uğurda, kötülüğe meyletmişleri silip süpürmeyi iş edinecekler. Hadi şimdi başını sev, son kez okşa, iyi bak ona... Sırıklara yakışır başın!..

4 Mart 2015 Çarşamba

HİKAYELERDEN BİR DEMET, Anton Çehov

HİKAYELERDEN BİR DEMET, Anton Çehov
HİKAYELERDEN BİR DEMET
Anton Çehov
Anton Çehov'un yirmi bir kısa öyküsü var bu kitapta. Çehov'un öykücülüğü hakkında bilgi sahibi olmak için güzel bir başlangıç. Ben pek -ki kendim de yazsam da- kısa öykülere yüz vermiyordum. Anton Çehov'un oldukça kısa öyküleriyle bu tür eserlere bakışım bir nebze değişti. O kadar kısa öyküler ki sizi düşündürdüğünde veya kahkahalara boğduğunda şaşkınlık geçiriyorsunuz. Fıkra demek yanlış olur ama bu kitaptaki bazı öyküler fıkra tadındadır. 

Keyifle okuyacağınıza inandığım bir katap bu.